Gwaith ymchwil Prifysgol Bangor o gymorth wrth warchod rhywogaeth newydd i鈥檙 rhestr gwarchod
Haid o gath-F么r Munk's mobula yn y nos: : Hawlfraint llun Guy Stevens | Manta TrustRydym yn ymwybodol bod masnachu a chludo ifori yn cael ei reoli鈥檔 dyn er mwyn gwarchod eliffantod, a bod cynnyrch a ddaw o anifeiliaid eraill fel corn y rhinoseros hefyd yn cael ei reoli鈥檔 llym mewn ymgais i roi stop ar y fasnach anghyfreithlon a potsio neu herwhela, sydd yn fygythiad i oroesiad rhai rhywogaethau.
Mae鈥檙 rhestr y rhai a geir eu gwarchod yn ymestyn y tu hwnt i鈥檙 anifeiliaid mwyaf adnabyddus yr ydym mor hoff ohonynt.
Y corff sy鈥檔 gyfrifol am reoleiddio a monitro鈥檙 fasnach mewn cynnyrch bywyd gwyllt yw CITES (neu Convention on the International Trade in Endangered Species), ac mae 183 gwlad yn ardystion iddo.
Mae gr诺p rhywogaeth arall bellach wedi ymuno 芒鈥檙 rhestr yn dilyn cyfarfod CITES diweddar, sef cath f么r y diafol, ac o heddiw ( 4 Ebrill) ymlaen, bydd y rheoliadau newydd yn cael eu gweithredu.
Mae un fyfyrwraig o Brifysgol Bangor yn chwarae rhan mewn gwarchod cath f么r y diafol (devil ray) a鈥檙 gath f么r manta, sydd eisoes yn cael ei gwarchod.
Mae Jane Hosegood yn astudio PhD yn y Brifysgol ac yn datblygu teclyn genynnol i adnabod cathod f么r y diafol gan ddefnyddio rhannau ohonynt, ac i wneud yr un peth dros gathod f么r manta. Mae鈥檙 t卯m yn gweithio tuag at greu teclynnau a fydd yn medru adnabod cath f么r y diafol, neu manta i lefel rhywogaeth gan ddefnyddio sampl bach iawn, gan adnabod hyd yn oed o ba gr诺p poblogaeth, ac o鈥檙 herwydd, o ble y daeth y gath f么r.
Mae Jane yn gweithio gyda th卯m yr Athro Gary Carvalho o fewn Labordai Ecoleg Moleciwlaidd a Geneteg Pysgod yn Ysgol Gwyddorau Biolegol y Brifysgol. Mae鈥檙 T卯m yn arwain y byd mewn defnyddio marcwyr genynnol i adnabod rhwng rhywogaethau pysgod, ac mae eu teclynnau sy鈥檔 adnabod amrediad eang o bysgod yn cael eu defnyddio鈥檔 eang er mwyn gwarchod stoc pysgod y byd.
Bu Jane yn mynychu鈥檙 cyfarfod CITES diweddar yn Johannesburg ynghyd 芒 chydweithwyr o鈥檙 Ymddiriedolaeth Manta a rhwydwaith fforensig bywyd gwyllt TRACE. Gwelodd yn uniongyrchol sut datblygodd digwyddiadau. Ymysg y pynciau trafod oedd cynnig i warchod holl rywogaethau cathod m么r y diafol, (Mobula sp.) a roddwyd gerbron gan lywodraeth Fiji.
Mae鈥檙 llwyddiant diweddar y cynnig yn dangos pa mor bwysig yw鈥檙 gwaith a wneir ym Mhrifysgol Bangor. Bydd y datblygiad cyfredol o declynnau a all adnabod cathod m么r manta neu鈥檙 diafol- ac unrhyw rannau ohonynt, yn 么l rhywogaeth a rhanbarth eu tarddiad, yn gymorth i鈥檙 rhai sydd yn gyfrifol am orfodi a monitro rheoliadau CITES.
Fel yr esbonia鈥檙 fyfyrwraig PhD Jane Hosegood:
Llwyth o gathod-f么r Mobula ar werth mewn marchnad bysgod yn Sri Lanka.: : Hawlfraint llun Daniel Fernando | The Manta Trust鈥淢ae nifer fawr iawn o gathod m么r y diafol a manta yn cael eu pysgota i gyflenwi galw rhyngwladol am eu platiau tagell, sydd yn cael eu defnyddio mewn ffug-meddyginiaethau mewn rhai meddyginiaethau traddodiadol. Nid yw鈥檙 fasnach yn gynaliadwy, gan nad ydyw鈥檙 rhywogaeth yn medru adfer o鈥檙 lefelau uchel o ecsbloethiaeth oherwydd yr amser hir y mae鈥檔 cymryd i鈥檙 boblogaeth atgynhyrchu.
Mae鈥檙 ffaith eu bod i鈥檞 reoli o dan CITES yn newyddion gwych. Mae hyn yn fuddiol nid yn unig i鈥檙 cathod m么r y diafol ond i鈥檙 manta hefyd. Rhestrwyd y manta yn 2013, ac felly mae鈥檙 fasnach mewn rhannau wedi ei reoleiddio yn ystod y blynyddoedd diweddar. Fodd bynnag, oherwydd yr anawsterau wrth adnabod y gwahaniaeth rhwng platiau tagell ymysg y rhywogaethau, roedd angen hyfforddiant arbenigol i wahaniaethu rhwng rhannau manta a rhannau cathod m么r y diafol, nad oeddynt wedi eu rhestru. Yn dilyn y penderfyniad diweddar, bydd yr holl blatiau tagell yn cael eu rheoleiddio, ac felly ni fydd yn bosib gorchuddio platiau tagell manta o fewn cyflenwad o blatiau tagell cathod m么r y diafol.鈥�
Disgrifia Jane Hosegood y dechneg:
鈥淵n ei hanfod, yr hyn yr ydym yn ei wneud yw cymryd samplau meinwe gan unigolion o rywogaeth sydd wedi ei hadnabod ac yn dilynnu (sequencing) darnau bach o鈥檙 DNA sydd ynddynt. Mae hyn yn ein galluogi i adeiladu darlun o arwydd genynnol pob rhywogaeth a phoblogaeth. Gall hyn ei defnyddio i gymharu yn erbyn arwyddion samplau sydd heb eu hadnabod. Mae hyn yn gymorth i adnabod o ba rywogaeth y mae darnau wedi dod.鈥�
Meddai Michael Scholl, Prif Swyddog Gweithredol Save Our Seas Foundation: "Rydym yn falch o gefnogi ymchwil fel hyn, gan ei fod yn darparu datrysiad ymarferol ar gyfer llwyddiant cadwraethol. Mae gorfodaeth effeithiol yn gam hanfodol yn y broses gadwraeth a byddai鈥檔 anodd iawn ei gyflawni heb dystiolaeth genetig.鈥�
Llwyth o gathod-f么r manta yn bwydo ym Mae Hanifaru, Maldives.: hawlfraint llun: Guy Stevens | Manta TrustEsboniodd Nida Al-Fulaij, rheolwr grantiau gyda People鈥檚 Trust for Endangered Species: 鈥淒im ond gyda seiliau gwyddonol cadarn y mae modd sicrhau cadwraeth effeithiol o rywogaethau sydd mewn perygl. Mae鈥檙 gwaith a wneir gan Jane a鈥檌 chydweithwyr ym Mhrifysgol Bangor yn gam bwysig wrth alluogi adnabod ar lefel rhywogaeth fel bod modd monitro鈥檙 masnachu mewn pob rhywogaeth o gathod m么r y diafol a chathod m么r manta.鈥�
Cyllidir yr astudiaeth a arweinir gan Brifysgol Bangor gan NERC, y Royal Zoological Society of Scotland, sefydliad Save Our Seas Foundation, cymdeithas y Fisheries Society of the British Isles, y People鈥檚 Trust for Endangered Species a chymdeithas Genetics Society, ac mae mewn cydweithrediad 芒 Royal Zoological Society of Scotland, TRACE Wildlife Forensics Network, ymddiriedolaeth Manta Trust a nifer o brojectau eraill o amgylch y byd.
Darllenwch erthygl ar yr un pwn gan Jane Hosegood yn The Conversation .
Dyddiad cyhoeddi: 4 Ebrill 2017