DNA yn datgelu newidiadau tymhorol ym mhoblogaeth llyn eiconig yn Eryri
Mae llyn sydd wedi ymddangos ym miloedd o luniau twristiaid o鈥檙 Wyddfa hefyd wedi chwarae rhan hanfodol mewn gwella sut y gellir monitro llynnoedd ac afonydd yn y dyfodol.
Llyn Padarn, sy鈥檔 gorwedd wrth droed yr Wyddfa, oedd man profi ymchwil a all arwain at fonitro amgylcheddau afonydd a llynnoedd yn fwy effeithiol a chyflym. Mae hyn yn dilyn ymchwil gan Brifysgol Bangor ac eraill, a gyhoeddwyd yn Nature Communications ().
Mae technegau biofonitro newydd, sydd yn defnyddio sampl o dd诺r croyw neu dd诺r m么r, yn rhoi ffyrdd cyflymach i chwilio am rywogaethau ac asesu鈥檙 amrediad a鈥檙 niferoedd o rywogaethau sydd mewn amgylchedd. Gwneir hyn drwy echdynnu ac adnabod darnau microsgopig o DNA o blanhigion ac anifeiliaid sydd yn parhau yn y sampl.
Mae鈥檙 asiantaethau amgylcheddol ac asiantaethau eraill sy鈥檔 gyfrifol am asesu a monitro iechyd yr amgylchedd yn dangos cryn ddiddordeb mewn mabwysiadu鈥檙 dechnoleg i gyflymu'r broses o fonitro amgylcheddol mewn amgylchedd d诺r, ac o gynnal monitro amlach neu mewn mwy o leoliadau. Mae鈥檙 asiantaethau鈥檔 cydweithio gyda phrifysgolion a chwmn茂au newydd sydd yn ymateb i鈥檙 galw am y gwasanaeth hwn. Hyd yma mae鈥檙 dechnoleg wedi ei defnyddio鈥檔 bennaf i chwilio am rywogaethau arbennig, yn hytrach nag asesu鈥檙 amrediad o rywogaethau sy鈥檔 bodoli mewn un man.
Llyn Padarn a'r WyddfaYn 么l Dr Iliana Bista (cynfyfyriwr PhD KESS) a arweiniodd yr ymchwil gyda鈥檙 Athro Si Creer a鈥檙 Athro Gary Carvalho o Ysgol Gwyddorau Biolegol y Brifysgol ynghyd 芒 th卯m rhyngwladol:
鈥淢ae cryn ddiddordeb yn y dechnoleg newydd ond, hyd yma, doedd neb yn sicr am ba hyd roedd yr 鈥榓rwydd鈥� DNA yn parhau yn y d诺r mewn llyn go iawn. A oeddem yn canfod dim ond y creaduriaid oedd yno ar y pryd, ynteu creaduriaid a oedd wedi bod yno - a faint o amser oedd wedi mynd heibio ers iddynt fod yno? Yr her yr ydym wedi ei ddatrys oedd canfod am ba hyd y mae鈥檙 arwydd DNA yn parhau yn yr amgylchedd. Yn ffodus, roedd yr 鈥榓rwydd鈥� DNA yn dangos yr amrywiad tymhorol arferol, o aeaf i haf, yn union yr un fath 芒鈥檙 hyn yr ydym yn ei weld mewn grwpiau gwirioneddol o anifeiliaid.鈥�
Bu鈥檙 t卯m, sy鈥檔 arweinwyr ym maes DNA amgylcheddol (eDNA) a bar-codio DNA, yn cydweithio ag Asiantaeth yr Amgylchedd gyda chefnogaeth gan Cyfoeth Naturiol Cymru i ddatrys y broblem.
Bu鈥檙 t卯m e-DNA ym Mangor yn monitro Llyn Padarn gan ddefnyddio DNA a dulliau adnabod rhywogaethau traddodiadol dros flwyddyn gron. Fe wnaethant ganfod gwahaniaeth yn nifer rhywogaeth yn 么l y tymor, a gweld cydberthynas agos rhwng canlyniadau samplu DNA a chanlyniadau samplu tacsonomig traddodiadol. Mae鈥檙 t卯m wedi profi nad yw DNA yn goroesi mewn d诺r croyw, ac felly gellir defnyddio dull e-DNA i roi arweiniad dibynadwy i鈥檙 anifeiliaid a thrychfilod a geir mewn llyn d诺r croyw.鈥�
Meddai Doug Wilson Pennaeth Ymchwil, Dadansoddi a Gwerthusiad Asiantaeth yr Amgylchedd:
鈥淢ae hwn yn waith gwych. Rwyf wedi fy nghyffroi wrth ddysgu mwy am sut y gallwn hel data o eDNA i鈥檔 cynorthwyo wrth wneud ein hasesiadau ecolegol yn fwy effeithlon. Dyma pan ein bod yn cydweithio鈥檔 agos gyda鈥檙 gymuned ymchwil o ddatblygu鈥檙 moddau hyn.鈥�
Bydd yr Athro Creer ynghyd 芒 th卯m o wyddonwyr o Brifysgolion Bangor, Caerdydd a Birmingham, a鈥檙 Ganolfan Ecoleg a Hydroleg, yn canolbwyntio ar yr hyn sy鈥檔 digwydd i鈥檙 鈥榓rwydd鈥� Edna wrth i鈥檙 d诺r deithio i amgylchedd yr afon, gyda chefnogaeth grant 拢 1.25M gan Gyngor Ymchwil yr Amgylchedd Naturiol (NERC).
Cyllidwyd y project gan Asiantaeth yr Amgylchedd a thrwy Raglen Ysgoloriaeth Sgiliau ar gyfer yr Economi Wybodaeth (KESS), menter sgiliau uwch bwys dan arweiniad Prifysgol Bangor ar ran y sector AU yng Nghymru. Fe'i cyllidir yn rhannol gan Gronfeydd Cymdeithasol Ewropeaidd (ESF) cydgyfeirio ar gyfer Gorllewin Cymru a'r Cymoedd. Derbyniodd y t卯m budd ariannol pellach gan grant peilot Cyngor Ymchwil yr Amgylchedd Naturiol, (NERC) a Gwobr Gilson Le Cran 2014 y Freshwater Biological Association.
Diolch i Gyfoeth Naturiol Cymru am y fideo anhygoel o'r pysgod Torgoch prin o Lyn Padarn Hawlfraint Walter Hanks,
Dyddiad cyhoeddi: 31 Ionawr 2017