DNA yn canfod anifeiliaid afon y funud hon
Nymff Cleren Mai Mae ymchwil newydd yn profi bod DNA amgylcheddol yn goroesi am lai na deuddydd mewn afonydd bach, chwim, ac felly mae'n darparu gwybodaeth leol a chyfredol iawn ar gyfansoddiad rhywogaethau. Mae hon yn dystiolaeth newydd hollbwysig wrth i fiolegwyr droi fwyfwy at dechnegau samplo DNA newydd i asesu iechyd ecosystem dwr.
Mae samplo DNA amgylcheddol yn cael ei fabwysiadu fwyfwy gan asiantaethau'r llywodraeth a chontractwyr masnachol mewn asesiadau bioamrywiaeth oherwydd ei fod yn defnyddio llawer iawn llai o weithwyr, ac angen llai o arbenigedd a gallai leihau costau. Mae'r dechneg yn cynnwys cymryd samplau dwr o gynefinoedd dwr a sgrinio am weddillion DNA (e.e. celloedd a secretiadau) sy'n tarddu o'r rhywogaethau sy'n bresennol. Y gobaith yw y gellir gwneud y dull cyflym hwn yn awtomatig i gymryd lle dulliau mwy llafurus o drefnu samplau a'u hadnabod fel sydd angen ei wneud ar hyn o bryd.
Ond roedd cwestiwn mawr yn parhau: Pa mor hir y mae'r eDNA wedi bod yn y dwr? Ac o ba mor bell i fyny'r afon a allai fod wedi dod? Mae'r ateb yn awr gan d卯m rhyngwladol, a arweinir gan fiolegwyr Project LOFRESH o'r Ysgol Gwyddorau Biolegol ym Mhrifysgol Bangor. Gan adrodd mewn rhifyn cyntaf o gyfnodolyn academaidd newydd Nature, Communications Biology (), eglura'r cydlynydd a'r Athro Simon Creer:
鈥淢ae'r dechneg eDNA hon wedi cael ei defnyddio'n llawer ehangach dros y blynyddoedd diwethaf, ac mae eisoes wedi cyfrannu at warchod rhywogaethau ym Mhrydain megis y Madfall Dd诺r Gribog. Tra gall y dechneg adnabod creaduriaid yn amrywio o'r microsgopig i famaliaid a physgod mwy, nid oeddem yn gallu dweud yn bendant ers pa mor hir yr oedd unrhyw greadur wedi bod yn bresennol. Ai eDNA 鈥榸ombie鈥� oedd hyn yn parhau o greadur a oedd wedi hen farw neu a oedd yn fwy diweddar?鈥�
Roedd yr arbrofion yn cynnwys cyflwyno eDNA o wahanol rywogaethau i nentydd arbrofol a oedd yn unigryw yn fyd-eang ger Llyn Brianne yng nghanolbarth Cymru, a dangoswyd bod y deunydd hwn a gyflwynwyd yn parhau am ddeuddydd yn unig. Roedd y ffr芒m amser hwn yn fyrrach byth mewn dyfroedd ucheldir mwy asidig. Roedd DNA o rywogaethau gwahanol iawn (chwain d诺r, nymffod cl锚r Mai a'r llysywen Ewropeaidd) yn para am gyfnodau tebyg, gan ychwanegu rhagor o hyder i gywirdeb a dibynadwyedd y canlyniadau ar gyfer gwahanol fathau o anifeiliaid.
Eglura Dr Mat Seymour, ymchwilydd 么l-ddoethurol a'r prif awdur ar y project:
鈥淢ae'r ffr芒m amser cymharol fyr ar gyfer canfod gronynnau DNA mewn amgylcheddau naturiol yn gwneud defnyddio dulliau wedi'u seilio ar eDNA, ar gyfer biofonitro ac asesu amgylcheddol, yn hynod berthnasol oherwydd fe allwn ni'n awr fod yn hyderus ein bod yn cael sampl go agos i amser real o'r gymuned.鈥�
Y sustem afon arbrofol get Llyn BrianneYchwanegodd Dr Isabelle Durance, Cyfarwyddwr Ymchwil D诺r Prifysgol Caerdydd:
鈥淢ae hwn yn waith cyffrous tu hwnt, sy'n dod 芒 dulliau moleciwlaidd o safon byd eang ym maes bioleg at ei gilydd gyda chyfleusterau arbrofol unigryw yma yng Nghymru yn Llyn Brianne. Mae'n gam mawr ymlaen o ran datblygu a dilysu eDNA fel teclyn rheoli'r amgylchedd, ond mae mwy i'w wneud. Sialens allweddol yn awr yw asesu pa mor dda mae eDNA yn datgelu cymunedau cyfan o rywogaethau sy'n bresennol mewn nentydd ac afonydd mewn gwahanol niferoedd鈥�
Mae'r Athro Jack Cosby o Ganolfan Ecoleg a Hydroleg Bangor, yn edrych i'r dyfodol:
鈥淢ae'r gwaith hwn yn mynd 芒 ni un gam ymhellach tuag at ddeall sut y gallwn ddefnyddio'r technegau eDNA hyn i wella'r gwaith o fonitro bioamrywiaeth ac ansawdd d诺r ar raddfa genedlaethol鈥�.
Mae'r t卯m ymchwil yn awr yn profi'r dulliau hyn mewn systemau afonydd naturiol, gan samplu Afon Conwy yn drylwyr a hyd at 60 o leoliadau ychwanegol, yn cynnwys lleoliadau yn Ewrop a'r Unol Daleithiau.
Cyllidwyd y gwaith hwn gan Gyngor Ymchwil i鈥檙 Amgylchedd Naturiol y DU fel grant 'Highlight Topic'. Roedd y partneriaid ymchwil yn cynnwys Prifysgol Bangor, Prifysgol Caerdydd, Canolfan Ecoleg a Hydroleg yr NERC, Bangor & Wallingford, Prifysgol Birmingham, Prifysgol Sydney, Prifysgol Cornell a Phrifysgol California Riverside.
Dyddiad cyhoeddi: 2 Chwefror 2018