Darganfod ail gloc mewnol yn y lleuen f么r frith
Y lleuen f么r frith (Eurydice pulchra) Mecanwaith amseru ar wah芒n yn cynnig persbectif newydd cyffrous ar sut mae organebau鈥檔 diffinio amser biolegol
Mae gan y lleuen f么r frith (Eurydice pulchra) ddau gloc mewnol yn y corff, un ar gyfer nos a dydd ac un arall ar gyfer llanw a thrai, yn 么l ymchwil a gyhoeddwyd heddiw, dydd Iau 26 Medi.
Mewn papur yn y cyfnodolyn Current Biology, mae ymchwilwyr o Brifysgolion Aberystwyth, Bangor, Caergrawnt a Chaerl欧r yn cadarnhau bodolaeth cloc mewnol ar wah芒n ac annibynnol sy'n dilyn cylch 12.4 awr y llanw.
Mae gan bob organeb, o facteria syml i bobl, y gallu i ddilyn trywydd amser drwy ddefnyddio鈥檙 hyn a elwir yn gloc mewnol y corff.
Ar y tir ac yn yr awyr mae clociau mewnol pobl, fel clociau mewnol y rhan fwyaf o organebau sy鈥檔 byw ar y tir, yn cydredeg 芒 chylchred golau a thywyllwch - y cylchred circadaidd.
Dyma'r rheswm pam mae pobl yn dioddef 鈥榡et-lag鈥� wrth deithio dros sawl parth amser; wrth gyrraedd pen y daith nid yw eu clociau mewnol yn cydredeg 芒 threfn dydd/nos yno.
Er hynny, yn y m么r , ac yn enwedig ar y lan, mae organebau yn cael eu herio nid yn unig gan gylchredau golau 24 awr, ond hefyd gan newidiadau rheolaidd eraill yn yr amgylchedd, a鈥檙 amlycaf o'r rhain yw'r llanw, sy'n digwydd bob 12.4 awr.
Mae pobol wedi dadlau ers talwm y gall cloc llanw (12.4 awr) fod yn sgil effaith dau gloc circadaidd (ca. 24 awr) nad ydynt yn cyd-redeg yn llwyr. Cynigiwyd y syniad o gloc llanw ar wah芒n dros 50 mlynedd yn 么l gan gyn bennaeth Ysgol Gwyddorau鈥檙 Eigion Prifysgol Bangor, yr Athro Ernest Naylor, ond hyd yma nid oedd tystiolaeth ar gael ar sail arbrofion mecanyddol llym.
Mae'r ymchwilwyr wedi bod yn astudio ymddygiad y lleuen f么r frith, ac wedi bod yn casglu enghreifftiau ohoni o draeth ger Bangor, gogledd Cymru.
Mae鈥檙 lleuen f么r frith yn gefnder morol i鈥檙 pry鈥� lludw, ac mae鈥檔 gyffredin ar draethau tywodlyd ar hyd arfordir gorllewin Ewrop.
Mae鈥檔 mesur hyd at 5mm o hyd ac yn tyllu鈥檔 ddwfn i'r tywod pan fydd y llanw'n mynd allan, cyn dychwelyd i'r wyneb i nofio a bwydo pan ddaw'r llanw i mewn.
Yn ystod y dydd mae'n newid ei lliw ac yn ymddangos yn dywyll er mwyn amddiffyn ei hun rhag golau uwch-fioled. Yn y nos mae'n troi鈥檔 wyn ac yn nofio鈥檔 llawer mwy egn茂ol.
Trwy ddefnyddio technegau genetig, ffarmacolegol a bioleg y gell in vitro, a darparu golau parhaus o dan amodau labordy, llwyddodd yr ymchwilwyr i ddiffodd y cloc circadaidd.
Er gwaethaf hyn, a鈥檙 ffaith ei bod wedi ei symud o鈥檌 hamgylchedd naturiol, parhaodd y lleuen f么r frith i nofio bob 12.4 awr am ddyddiau lawer.
Yn 么l yr ymchwilwyr, mae hyn yn dystiolaeth ddiymwad bod y lleuen f么r frith yn meddu ar ddau gloc mewnol sydd yn gweithredu鈥檔 annibynnol ar ei gilydd, y cloc circadaidd sy'n dilyn y cylchred nos a dydd, a'r cloc sy鈥檔 dilyn cylchred 12.4 awr y llanw.
Meddai un o鈥檙 ymchwilwyr sydd wedi bod yngl欧n 芒鈥檙 astudiaeth hon; Dr Simon Webster o Prifysgol Bangor:
鈥淩oedd canlyniadau鈥檙 project yn neilltuol o foddhaol i mi, ac i un arall o鈥檙 awduron, Dr Michael Hastings, sydd bellach yn arweinydd Gr诺p yn Labordy MRC Bioleg Foleciwlaidd yng Nghaergrawnt. Buom yn astudio ar gyfer doethuriaeth dan yr Athro Naylor yn Labordai Port Erin, Prifysgol Lerpwl yn y 70au hwyr, pan gawsom ein hysbrydoli i weithio ar glociau llanw a ffisioleg cramenogion gan Ernest! Mae ein canlyniadau wedi ateb hen broblem ym maes cronobioleg, ond fel sy鈥檔 digwydd bob tro mewn gwyddoniaeth gyffrous, mae鈥檔 arwain at ragor o gwestiynau.鈥�
Cyhoeddir y papur Dissociation of Circadian and Circatidal Timekeeping in Marine Crustacean Eurydice pulchra yn y cyfnodolyn Current Biology http://www.cell.com/current-biology/.
Ariannwyd yr ymchwil gan y Cyngor Ymchwil Biotechnoleg a Gwyddorau Biolegol (BBSRC). Mae Sefydliad y Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig Prifysgol Aberystwyth yn derbyn cyllid strategol gan y BBSRC yn ogystal.
Dyddiad cyhoeddi: 27 Medi 2013