Cyfansoddiad sy鈥檔 ymdrin 芒 dyslecsia鈥檔 cael sylw ar Radio 4
Bydd gwaith cerdd a fideo newydd a ysgogwyd gan ddyslecsia, a'r wyddoniaeth y tu 么l i鈥檙 cyflwr yn derbyn sylw ar raglen 鈥� Radio 4, sy鈥檔 ymchwilio鈥檙 rhwystredigaethau a鈥檙 potensial o fewn ein hymennydd. Bydd y rhaglen yn cael ei ddarlledu nos Fawrth 18 Rhagfyr am 9.00 yn ac eto am 3.30 brynhawn Mercher 19 Rhagfyr. Bydd hefyd ar gael ar lein wedi鈥檙 darllediad gyntaf.
Cyfansoddwyd Lexicon gan gyfansoddwr electroacwstig, yr Athro Andrew Lewis o y Brifysgol. Noddwyd y cyfansoddiad drwy un o Grantiau Bychain y Celfyddydau gan . Diben y grant yw pontio鈥檙 celfyddydau a鈥檙 gwyddorau.
Man cychwyn y broses greu oedd trafodaethau gydag arbenigwyr o Ganolfan Dyslecsia Miles Prifysgol Bangor am yr ymchwil ddiweddaraf ym maes dyslecsia ac am unigolion sy鈥檔 ddyslecsig. Mae arbenigwyr o fri byd eang ar ddyslecsia ac addysg dyslecsia yno, ac mae鈥檙 Ganolfan hefyd yn cefnogi myfyrwyr a disgyblion ysgol lleol sy鈥檔 ddyslecsig gyda鈥檜 hastudiaethau. Aelod staff a oedd wedi gweithio yno ers blynyddoedd a gofiodd am y darn o farddoniaeth gan fachgen 12 oed, sy鈥檔 disgrifio鈥檌 deimladau a鈥檌 rwystredigaethau wrth ymdopi 芒 dyslecsia. Y gerdd yma oedd man cychwyn ysbrydoliaeth Andrew Lewis ar gyfer y darn.
Ysgrifennwyd y darn gan Tom Barbor-Might pan oedd yn blentyn ac yn derbyn cefnogaeth gan Ganolfan Dyslecsia Miles, ym Mhrifysgol Bangor.
Mae鈥檙 cyfansoddiad wedi ei seilio ar drin recordiadau o Tom, a darllenwyr eraill sy鈥檔 ddyslecsig, yn darllen geiriau Tom o鈥檙 testun gwreiddiol ac o fersiwn ddiwygiedig efo sillafu confensiynol.
Fel yr esboniodd yr Athro Andrew Lewis:
鈥淏uaswn yn disgrifio鈥檙 cyfansoddiad fel 鈥榩aentiad efo geiriau鈥�. Y neges, os oes un, yw nad oes rhaid ystyried yr hyn a ystyrir fel rheol yn 鈥榞amgymeriad鈥� yn wall mewn gwirionedd. Gallech ei weld fel dewis creadigol. Gall peidio 芒 meddwl am y rheidrwydd i fod yn gywir a dilyn y rheolau bob tro, arwain at feddwl annisgwyl, unigryw a chreadigol. Cododd rhai o鈥檙 syniadau yn y darn yn uniongyrchol o鈥檙 鈥榗amgymeriadau鈥� hyn.鈥�
鈥淓r enghraifft, ysgrifennodd Tom yn Saesneg fod geiriau fel dail yn chwythu yn y gwynt- ond ysgrifennodd dail fel 鈥�lifes鈥� yn lle 鈥�leaves鈥�. Tarodd hyn fi fel trosiad 鈥� bod bywyd rhywsut yn anhrefnus i鈥檙 sawl sy鈥檔 brwydro efo dyslecsia. Darllenodd un o鈥檙 darllenwyr y gair 鈥榣颈蹿别蝉鈥� hyn fel 鈥�flies鈥� 鈥� yn y rhan yna yn y darn mae鈥檙 sain a鈥檙 delweddau鈥檔 cyfleu pryfed yn heidio ac yn s茂o.鈥�
Meddai Tom Barbor-Might:
鈥淧an dderbyniais gais am fy nghaniat芒d i ddefnyddio鈥檙 darn o farddoniaeth mewn darn o gelfyddyd, a dweud y gwir doeddwn i ddim hyd yn oed yn cofio鈥檌 ysgrifennu. Dwi鈥檔 meddwl bod hynny wedi gwneud ei ailddarllen wedi cyfnod o ugain mlynedd yn fwy od. Wedi dehongli鈥檙 sillafu, daeth llawer o atgofion yn 么l. Rhigymau rhyfedd o鈥檙 dosbarth i gofio鈥檙 wyddor a straeon ofnadwy鈥檔 ymwneud 芒 morladron coch, glas a gwyrdd. Yn y b么n roedd yn fy atgoffa o鈥檙 rhwystredigaeth wrth fynd ati i drin gramadeg, sillafu a鈥檙 modd yr ydym yn trefnu ein meddyliau ar y dudalen. Pam ddylai A fod am afal ac yn y blaen? Mae iaith yn fwy na modd o gyfathrebu鈥檔 unig, mae hefyd yn ffordd o feddwl, yn fodd i wneud synnwyr o鈥檙 byd ac, fel plentyn, rwy鈥檔 cofio teimlo mod i wedi fy nghau allan o hynny. Os yw鈥檙 farddoniaeth yn rhoi awgrym o hynny, yna dwi鈥檔 falch ei bod yn cael ei defnyddio.鈥�
鈥淥鈥檓 profiad i, mae鈥檙 awdurdodau addysg yn wir yn eithaf soffistigedig pan ddaw鈥檔 fater o ddelio efo dyslecsia. I mi, agwedd pobol eraill sydd wedi achosi problem. Er bod cannoedd o filoedd o bobl yn delio efo dyslecsia yn y DU heddiw, mae nifer o bobl yn dal i feddwl ei fod yn anabledd 鈥榞wneud鈥�- ac yn nodwedd o or-ddiagnosis gan seicolegwyr addysg. Oherwydd hyn dwi鈥檔 meddwl i mi guddio rhag fy nyslecsia, a hyd yn oed ei anwybyddu. Doedd tyfu i fyny efo fo ddim yn llawer o hwyl, a hyd heddiw allai ddim adrodd yr wyddor na misoedd y flwyddyn mewn trefn i chi鈥�
鈥淩wy鈥檔 mawr obeithio y bydd darn Andrew mewn rhyw fodd yn egluro鈥檙 profiad o fod yn ddyslecsig i gynulleidfa, ac y bydd yn hybu empathi a dealltwriaeth. Roedd yn bleser cael bod yn rhan o鈥檙 project.鈥�
Meddai Dr Marketa Caravolas, Cyfarwyddwr Ganolfan Dyslecsia Miles: 鈥淢ae gweithio efo Andrew mewn ymgais i gysylltu syniadau gwyddonol efo mynegiant celfyddydol wedi bod yn bleser prin. Mae Lexicon yn ddarn o gelf sain sydd yn ysgogi鈥檙 emosiynau a鈥檙 meddyliau y gall rhywun 芒 dyslecsia eu profi wrth ymdrin 芒 phrint mewn ffyrdd anghonfensiynol. Yr un pryd, mae鈥檔 waith sy鈥檔 ceisio cyfleu鈥檙 ddealltwriaeth wyddonol gyfredol o鈥檙 diffyg cyd-fynd rhwng prosesu sain a鈥檌 ffurf ysgrifenedig. Gelwir hyn yn 鈥榓nhawster prosesu ffonolegol鈥� mewn dyslecsia. Mae dyslecsia鈥檔 gyflwr sy鈥檔 seiliedig ar iaith, sydd yn amlygu鈥檌 hun yn aml mewn prosesu synau llefaru yn araf neu鈥檔 anghywir weithiau: mae hyn yn achosi camgymeriadau neu anghysonderau mewn mapio iaith a phrint wrth ddarllen ac yn peri i sillafu fod yn wallus. Mae gweithio efo artist sonig, sydd 芒 diddordeb arbennig mewn ymchwilio a thrin lleferydd, wedi gwneud y cydweithio efo Andrew Lewis ar Lexicon yn brofiad cyfoethog i ni yng Nghanolfan Dyslexia Miles, gyda鈥檔 diddordeb mewn hybu dealltwriaeth o鈥檙 profiad dynol a gwyddoniaeth mewn perthynas 芒 dyslecsia.鈥�
Gellir gwylio darn o'r cyfansoddiad .
Dyddiad cyhoeddi: 14 Rhagfyr 2012