Ymchwilwyr yn datgelu bod siarcod yn lanwaith
Mae gwyddonwyr ym Mhrifysgol Bangor wedi dangos am y tro cyntaf, bod siarcod yn ymweld 芒 riffiau trofannol neu 鈥榝orfynyddoedd鈥�, i gael budd o wasanaethau glanhau a chael gwared ar barasitiaid llesteiriol oddi arnynt eu hunain. Fodd bynnag, mae鈥檙 strategaeth yn beryglus, oherwydd drwy fod yno, maent yn agored i ymyrraeth gan weithgarwch dynol.
Mae鈥檙 papur, a gyhoeddwyd gan (14 Mawrth 2011) yn disgrifio arsylwadau cyntaf llwynogod m么r (siarcod 鈥�迟丑谤别蝉丑别谤鈥�) yn mentro i ddyfroedd arfordirol bas i ryngweithio gyda gwrachod (wrasse) glanhau, math o bysgod bach sy鈥檔 glanhau mathau eraill o bysgod. Mae llwynogod m么r yn byw yn y moroedd agored, ac mae llawer o鈥檙 wybodaeth amdanynt hyd yma wedi鈥檌 seilio ar sgil-ddalfa pysgodfeydd.
Roedd yr astudiaeth hon, a ariannwyd gan efrydiaeth PhD NERC i Simon Oliver yn yr Ysgol Gwyddorau Eigion, yn edrych ar ymddygiad y siarcod gwibiog hyn fel maent yn gwahodd eu glanhawyr i gael gwared ar barasitiaid a meinweoedd marw. Mae鈥檙 siarcod a鈥檙 gorsafoedd glanhau yn agored i bysgota dynameit ar y riffiau bas, ac mae gweithgarwch dynol yn tarfu ar y rhyngweithio cydweithredol rhwng y rhywogaethau. Mae鈥檙 canlyniadau鈥檔 rhoi syniad o ecoleg ymddygiadol, bioleg a chadwraeth rhywogaethau siarcod, sydd angen eu gwarchod ar frys.
Dangosodd yr ymchwilwyr bod siarcod yn ymweld yn rheolaidd 芒 鈥榞orsafoedd鈥� lle maent yn addasu eu hymddygiad i hwyluso gwasanaethau glanhau drwy aros a gwneud eu hunain yn fwy deniadol i bysgod sy鈥檔 glanhau. Mae鈥檙 glanhawyr wedyn yn dewis bwydo ar barasitiaid penodol o rannau penodol o gorff y siarc.
Dywedodd Dr John Turner, Uwch Ddarlithydd mewn Bioleg M么r yn yr Ysgol Gwyddorau Eigion, a goruchwyliwr Simon, 鈥淢ae鈥檙 gwaith yn disgrifio鈥檔 unigryw pam y daw rhai siarcod cefnforol i mewn i ddyfroedd arfordirol i wneud swyddogaeth bywyd pwysig y tarfir mor rhwydd arno gan ddyn. Bydd y cyfryw wybodaeth yn sail i bolisi cadwraeth, gwyddoniaeth a diwydiant ar y m么r.鈥�
Gwnaeth Simon Oliver y gwaith maes yn Cebu yn y Philippines, ac mae wedi sefydlu鈥檙 i hyrwyddo a lledaenu ymchwil ac addysg am siarcod, a鈥檜 cadwraeth, i gynulleidfa eang gyhoeddus a gwyddonol yn lleol, rhanbarthol a rhyngwladol. Meddai 鈥淭ra bo digon o wybodaeth yn y llenyddiaeth am gymunedau pysgod ac ysglyfaethwyr wrth forfynyddoedd, nid oedd llawer o wybodaeth ynghylch pam fod siarcod wedi鈥檜 denu at forfynyddoedd. Mae鈥檙 ddealltwriaeth newydd yma鈥檔 darparu sylfaen wybodus ar gyfer rheoli cadwraeth i ddiogelu鈥檙 safleoedd yma, sy鈥檔 ffurfio rhan o鈥檜 cynefin.鈥�
Mae鈥檙 astudiaeth yn tynnu sylw at y prif gysylltiadau ecolegol rhwng effeithiau haint parasitiaid ar siarcod a鈥檙 angen i鈥檞 rheoli drwy wasanaethau a ddarperir gan 鈥榣anhawyr鈥� sy鈥檔 cael gwared arnynt.
Dywedodd Nigel Hussey, a gwblhaodd ei PhD ym Mhrifysgol Bangor bod 鈥測r astudiaeth wedi defnyddio system fideo o bellter, a oedd yn ein galluogi i nodi ymddygiad am y tro cyntaf, yr ydym wedi鈥檌 ddosbarthu fel 鈥榥ofio cylchol鈥� (circular stance swimming). Roedd y dull hwn yn arbennig o addas ar gyfer astudio rhywogaeth mor wibiog o siarcod nad oedd llawer o wybodaeth amdanynt.鈥�
Dywedodd Alison Beckett, a gwblhaodd ei gradd ymchwil ym Mhrifysgol Bangor 鈥淢ae鈥檙 astudiaeth yn cyflwyno ymchwiliad unigryw i ymddygiad siarcod, yn arbennig y berthynas gydweithredol rhwng llwynogod y m么r (siarcod 鈥槼俪蟀鸩醭蟊鸢��) a dau fath o bysgodyn glanhau. Y mae hefyd yn datgelu gwybodaeth fiolegol amlddisgyblaethol gyffrous am y siarc cefnforol yma, sydd wedi鈥檌 ddynodi鈥檔 Agored i Niwed gan Restr Goch yr IUCN.鈥�
Dyddiad cyhoeddi: 15 Mawrth 2011