Uganda鈥檔 cael trafferth i lenwi鈥檌 phot m锚l
Llongyfarchiadau i Gymdeithas y merched sy'n cadw gwenyn yn Kitgum, ac yn eu defnyddio fel strategaeth i oroesi'r rhyfel. Dyma nhw efo'r ymchwilwyr yn ystod ymweliad diweddar.Er bod potensial mawr i gynhyrchu m锚l yn Uganda, nid yw nifer o bobl sy鈥檔 cadw gwenyn yno鈥檔 llwyddo i gynhyrchu a gwerthu digon o f锚l i wneud bywoliaeth ohono.
Mae ymchwilwyr a fu鈥檔 cymharu econom茂au cartref ffermwyr ymylol yn Uganda wedi canfod bod m锚l yn cyfrannu at incwm y cartref yn achos llawer sy鈥檔 cadw gwenyn, ond mae鈥檙 effaith yn gyfyngedig. Rhoddwyd cychod gwenyn i gartrefi tlawd o fewn cymunedau, er mwyn iddynt wella eu bywoliaeth, o ystyried y diffyg gweithgareddau eraill sydd ar gael iddynt greu incwm, ac effeithiau andwyol newid hinsawdd ar eu cynnyrch amaethu traddodiadol.
Mae鈥檙 ymchwil yn awgrymu y gall rhoi mwy o hyfforddiant parhaus i wenynwyr, ynghyd ag offer a chefnogaeth wrth ddefnyddio cychod gwenyn o fath gorllewinol, gynyddu鈥檙 cyfraniad i economi'r cartref a ddaw o gadw gwenyn. Rhoddwyd y rhan fwyaf o鈥檙 cychod gwenyn drwy elusennau neu asiantaethau llywodraeth.
Yn y cyfnodolyn PLOS ONE, mae鈥檙 awduron o Brifysgolion Bangor, Ghent a Makerere yn Uganda yn dod i鈥檙 casgliad y gall cadw gwenyn gyfrannu mwy tuag at incwm pe bai mwy o gefnogaeth barhaol i鈥檙 gwenynwyr, fel eu bod yn cael mwy o fudd o gadw gwenyn, ac y dylid monitro maint eu llwyddiant dros gyfnod hirach na鈥檙 presennol.
鈥淔el un sy鈥檔 cadw gwenyn fy hun, rydw i鈥檔 gwybod bod llawer i鈥檞 ddysgu am sut i reoli cychod gwenyn modern,鈥� esbonia Dr Paul Cross o Ysgol yr Amgylchedd, Adnoddau Naturiol a Daearyddiaeth Prifysgol Bangor.
鈥淥鈥檔 profiad ni, er mwyn i Uganda gyrraedd ei photensial ar gyfer cynhyrchu m锚l, mae angen mwy o gefnogaeth ar y ffermwyr bychain, fel dillad gwarchodol ac offer a hyfforddiant a chefnogaeth ymarferol, i鈥檞 galluogi i gael budd lawn o鈥檙 cychod gwenyn modern. Mae gan y rhain botensial i gynhyrchu mwy na鈥檙 cychod traddodiadol sy鈥檔 cael eu defnyddio hefyd.鈥�
Mae Deborah Ruth Amulen, darlithydd ym Mhrifysgol Makerere, yn astudio am radd PhD gyda Phrifysgol Ghent, ac mae hefyd yn astudio ym Mhrifysgol Bangor. Dywedodd Deborah:
Dyn sy'n cadw gwenyn yn ardal Kitgum yn dangos yr offer sydd ganddo i'w warchod tra'n trin y gwenyn.: Llun Deborah Amulen鈥淢ae yna obaith o hyd i gadw gwenyn yn Uganda, gan fod cryn ddiddordeb gan ffermwyr, dim ond y cymysgedd cywir o gefnogaeth sydd ei angen i lwyddo. Yn ogystal, mae鈥檙 diweithdra uchel ymysg y cymunedau hyn yn golygu eu bod yn awchu am weithgaredd ystyrlon amgen, ac mae cadw gwenyn yn ddewis sy鈥檔 gweddu i ysbryd amaethyddiaeth sy鈥檔 gyfeillgar i鈥檙 hinsawdd.鈥�
Meddai Guy Smagghe o Brifysgol Ghent:
鈥淵n wir, mae potensial mawr, yn enwedig yng Ngogledd Uganda, i farchnata m锚l fel m锚l organig ar gyfer Ewrop. Byddai鈥檙 incwm ychwanegol yn cynnal cymuned gymdeithasol sefydlog. Byddai鈥檙 cymunedau llwyddiannus y buom ni鈥檔 ymweld 芒 hwy yn Kitgum, er enghraifft, yn esiampl i鈥檙 holl ardal. Fodd bynnag, mae angen rhagor a gwell hyfforddiant parhaus mewn dulliau da o gadw gwenyn a monitro a rheoli heintiau.鈥�
Ar hyn o bryd mae Uganda yn cynaeafu 1% yn unig o鈥檙 500,000 tunnell o f锚l y flwyddyn y byddai鈥檔 bosib ei hel. Er bod y wlad yn un o ddim ond pum gwlad yn Affrica i鈥檙 de o鈥檙 Sahara, sydd 芒 thrwydded i allforio m锚l i鈥檙 Undeb Ewropeaidd, nid yw鈥檙 wlad yn cwrdd 芒鈥檙 galw domestig, heb s么n am allforio.
Cymharodd dadansoddiad economaidd-gymdeithasol y gwyddonwyr incwm cartrefi rhai a oedd yn cadw gwenyn gydag incwm cartrefi nad oeddynt yn cadw gwenyn o fewn yr un cymunedau. Roedd y rhai a oedd yn cadw gwenyn yn defnyddio naill ai gychod traddodiadol, neu ychydig o gychod gwenyn modern. Roedd tystiolaeth yr ymchwil yn awgrymu bod y cychod wedi eu rhoi i鈥檙 ffermwyr ymylol mwyaf tlawd.
Esiampl o gychod gwenyn modern yn gorwedd heb eu defnyddio.Roedd yn ymchwil yn dangos bod y cartrefi a oedd yn cadw gwenyn yn llai cyfoethog na鈥檙 rhai nad oedd yn cadw gwenyn, ac nad oedd y cychod gwenyn yn cyfrannu llawer at yr incwm teuluol, sef 7% yn unig. Nid oeddynt, hyd yma, yn llwyddo i gyrraedd y nod o gynyddu鈥檙 maeth a ddaw i鈥檙 cartref mewn gwlad lle鈥檙 ystyrir siwgr ac olew coginio鈥檔 eitemau moethus, na chynyddu鈥檙 incwm a ddaw i mewn. Awgryma鈥檙 ymchwil bod hyn oherwydd diffyg gwybodaeth a bod angen gwneud ymdrechion pellach i gynyddu swm y m锚l a gynhyrchir a thrwy hynny fedru ei farchnata鈥檔 llwyddiannus.
Nid yw cadw gwenyn ynddo鈥檌 hun yn ddigon i leddfu鈥檙 heriau economaidd sy鈥檔 wynebu鈥檙 ffermwyr tlotaf ac, os ydynt i lwyddo, yna mae arnynt angen rhagor o hyfforddiant mewn rheoli cychod gwenyn.
Dyddiad cyhoeddi: 7 Mawrth 2017