Math newydd o reis, Ashoka, yn dod 芒 diogelwch bwyd i filiynau
Mae rhyw filiwn o dyddynwyr a鈥檜 teuluoedd yn nwyrain a gorllewin India yn mwynhau gwell sicrwydd bwyd, diolch i ymchwilwyr Prifysgol Bangor yng Nghymru.
Mae sicrwydd bwyd yn rhywbeth sy鈥檔 cael ei drafod yn aml. Y gwir yw y gall sicrwydd bwyd gael effaith sylweddol ar fywydau pobl, a gellir ei wireddu drwy wahanol ffyrdd.
Yn yr achos hwn, mae鈥檙 newid ym mywydau pobl wedi digwydd wrth i fath newydd o reis gael ei greu 鈥� math sy鈥檔 addas i鈥檞 dyfu gan ffermwyr ymgynhaliol sy鈥檔 byw yn yr ucheldiroedd, ac nad yw chwyldro amaethyddol 鈥榞wyrdd鈥� India ond prin wedi cyffwrdd 芒 hwy.
Y rhai sy鈥檔 gyfrifol am ddatblygu鈥檙 straen newydd o reis yw鈥檙 Athro John Witcombe a Dr Daljit Singh Virk o Prifysgol Bangor. Maent wedi bod yn cydweithio 芒 phartneriaid Ymddiriedolaeth Gramin Vikas (GVT) KRIBHCO Bhavan, NOIDA, Delhi Newydd a Phrifysgol Amaethyddol Birsa yn Ranchi, Jharkand, India.
Mae鈥檙 math newydd wedi prysur ennill poblogrwydd i鈥檙 fath raddau fel mai hwn, bellach, yw鈥檙 dewis mwyaf poblogaidd i鈥檞 dyfu yn yr ucheldiroedd. Y rheswm pennaf dros hyn yw na all y ffermwyr yno fanteisio ar y rhywogaethau newydd o reis a ddatblygwyd ar gyfer iseldiroedd ffrwythlon dyfredig. Buddiannau鈥檙 math newydd yw ei fod yn gwrthsefyll sychder a鈥檌 fod yn cynhyrchu cnwd da o dan amgylchiadau da.
Datblygwyd y reis, Ashoka 200F, yn arbennig ar gyfer ffermwyr ymgynhaliol. Yn lle bridio confensiynol, lle mae miloedd o blanhigion yn cael eu croesi yn y gobaith o ganfod nodweddion buddiol, mae llai o blanhigion yn cael eu croesi, ond yn cael eu dethol yn ofalus am y nodweddion hynny sydd eu hangen, fel y gallu i wrthsefyll sychder a chynhyrchu cnwd da. Mae鈥檙 drefn fridio arloesol, sef bridio planhigion dethol ar gyfer cleientiaid penodol, yn wahanol i ddatblygiad masnachol arferol hefyd, gan ei fod yn cynnwys y tyfwyr yn y broses dethol. Mae hyn yn eu galluogi i ddewis nodweddion sy鈥檔 bwysig iddynt hwy, fel blas da, grawn sydd yn coginio鈥檔 sydyn, neu sy鈥檔 gadael gwellt da ar gyfer porthiant.
鈥淢ae鈥檙 canlyniadau yn hollol syfrdanol,鈥� meddai鈥檙 Athro Witcombe. 鈥淩ydym yn amcangyfrif bod tua miliwn o dyddynwyr yn tyfu Ashoka, gan ddefnyddia hadau sydd wedi eu rhyddhau鈥檔 swyddogol, ac chan ddod ag elw o 拢12 miliwn y flwyddyn i鈥檞 cartrefi. Ar ben hynny, mae nifer o ffermwyr yn safio ac yn rhannu eu hadau eu hunain.鈥�
鈥淢ae ein tystiolaeth yn dangos bod mwy na 80% o ffermwyr a holwyd yn dweud bod y reis y maent yn ei dyfu yn parhau am fis yn hwy na chynt 鈥� gan arbed mis o wariant ar reis o鈥檙 farchnad iddynt. Mae cnwd cynnar a mawr Ashoka yn darparu bwyd ar gyfer y tymor newynog 鈥� yn ogystal 芒 darparu porthiant i鈥檙 anifeiliaid. Roedd ffermwyr 芒 grawn ar werth hefyd yn gallu gwerthu 45% yn fwy o rawn. Roeddynt hefyd yn ennill pris uwch oherwydd ansawdd uchel y grawn.鈥�
Meddai Mr Dalip Pani o Orissa, India:
鈥淢ae rhywogaethau Ashoka wedi fy nhrawsnewid o fod yn ffermwr ymgynhaliol i un sydd 芒 chynnyrch dros ben. Gyda鈥檙 cynnydd yn fy incwm o werthu hadau Ashoka, rwyf wedi prynu tractor a phympiau dyfrhau. Rwyf bellach yn tyfu sawl cnwd yn y ddau dymor. Mae fy statws cymdeithasol wedi codi ac rwyf yn gyswllt ar gyfer sawl asiantaeth lywodraethol estynnol.鈥�
Meddai Mr Rajinder Dhan, ffermwr o Jarkhand, India, sydd hefyd yn cymryd rhan yn y bridio:
鈥淢ae ffermwyr sy鈥檔 defnyddio mathau Ashoka yn parhau i鈥檞 tyfu am eu bod yn aeddfedu鈥檔 gynnar, oherwydd eu gallu arbennig i wrthsefyll sychder yn yr ucheldir ac oherwydd ansawdd uchel y grawn. Oherwydd ei ansawdd coginio da, rwyf yn dewis reis Ashoka ar gyfer digwyddiadau arbennig.鈥�
Mae Cyngor India dros Ymchwil Amaethyddol wedi dewis y math hwn o fridio fel prif ddull o fridio mathau o reis ar gyfer ardaloedd sy鈥檔 dioddef o sychder, neu pan nad yw ymdriniaethau traddodiadol wedi llwyddo. Yn ogystal 芒 hyn, mae nifer o wyddonwyr wedi dewis y dull o ganlyniad i ddwsinau o gyhoeddiadau a rhaglenni hyfforddi a gynhaliwyd gan Brifysgol Bangor yn ne Affrica ac Asia.
Meddai鈥檙 Athro Witcombe:
鈥淢ae straeon y ffermwyr unigol mor real, ac yn ei gwneud yn hawdd iawn i ni werthfawrogi鈥檙 hyn sydd wedi鈥檌 gyflawni. Mae hefyd yn dda gweld ein rhywogaethau鈥檔 cael eu lle yn y gadwyn cynhyrchu hadau.鈥�
鈥淒echreuom ar y Rhaglen bridio tua 1995, sy鈥檔 amser byr iawn yn nhermau bridio planhigion. Pe baem wedi cadw at ddulliau confensiynol, ni fuasai modd inni gael yr effaith a gawsom.鈥�
鈥淢ae鈥檔 wych gweld bridwyr eraill yn dewis ein dull ni, a dylai hyn gael mwy o effaith yn y tymor hir. Rwy鈥檔 bersonol yn adnabod amryw o fridwyr planhigion y mae ein dull ni wedi dylanwadu ar eu dulliau hwy. Y broblem yw ei bod yn amhosib mesur faint y mae鈥檙 dylanwad hwn wedi鈥檜 helpu i gael llwyddiant yn eu rhaglenni bridio. Faint sydd i鈥檞 briodoli i鈥檞 sgiliau eu hunain a faint i鈥檙 dulliau y maent wedi鈥檜 dysgu gennym ni? Mae鈥檙 dull hwn yn athroniaeth 鈥� rhaid cadw yn y cof yr hyn y mae鈥檙 ffermwyr eu hangen, a chadw鈥檆h dulliau bridio mor syml 芒 phosib er mwyn cyflawni hyn 鈥� fel bod modd eu defnyddio mewn sawl ffordd.鈥�
Dyddiad cyhoeddi: 18 Rhagfyr 2015