Astudiaeth newydd yn dangos cysylltiad rhwng gradd tir amaethyddol ac ansawdd d诺r afonydd mewn dalgylchoedd gwledig
Elizabeth Crooks yn casgly sampl o dd诺r afon. : 漏 Elizabeth Crooks
Mae astudiaeth newydd, a gynhaliwyd gan d卯m o ymchwilwyr o Brifysgol Bangor, wedi dangos bod cysylltiad cryf rhwng ansawdd d诺r yn afonydd Conwy a Chlwyd yng Ngogledd Cymru 芒 gradd y tiroedd amaethyddol yn eu priod ddalgylchoedd.
Roedd yr ymchwil, a gyhoeddwyd yn y Journal of the American Water Resources Association (), yn cynnwys casglu samplau d诺r nant bob yn ail wythnos o bum safle samplu dros gyfnod o dri mis (Medi - Tachwedd 2018). Dadansoddwyd y samplau wedyn yn y labordy i fesur chwe newidyn ansawdd d诺r: pH, Dargludedd Trydanol, ffosfforws, nitrad a chrynodiadau amoniwm, a chyfrif colifform bacteriol.
Eglura Elizabeth Crooks, prif awdur yr astudiaeth, a raddiodd gyda BSc mewn Daearyddiaeth o Brifysgol Bangor:
鈥淓in nod oedd gweld beth yn union oedd effeithiau defnydd tir a rheoli tir ar ansawdd d诺r afonydd Conwy a Chlwyd. I'r perwyl hwn, fe wnaethom ni ddadansoddi ein data ansawdd d诺r gan ddefnyddio dwy system dosbarthu gorchudd tir gwahanol, ond a oedd yn ategu ei gilydd. Mae Map Gorchudd Tir 2015 y Ganolfan Ecoleg a Hydroleg yn dosbarthu tir y DU yn 21 dosbarth defnydd tir (e.e., coetiroedd llydanddail, glaswelltiroedd wedi eu gwella, corsydd, morfeydd heli), tra bod y set ddata Gorchudd Tir Amaethyddol ragfynegol yn dosbarthu'r tir yn bum gradd amaethyddol (Gradd 1 yw鈥檙 mwyaf cynhyrchiol a Gradd 5 yw'r lleiaf). Wrth ystyried y rhain gyda'i gilydd, mae'r systemau dosbarthu hyn yn rhoi dealltwriaeth lawer mwy trylwyr o sut mae'r tir yn effeithio ar ansawdd d诺r afon."
Dangosodd canlyniadau'r astudiaeth fod cysylltiadau cryf rhwng lefel asidedd y d诺r a chyfran y Glaswelltiroedd Asid - lle mae gweiriau a pherlysiau yn tyfu ar briddoedd lle mae diffyg calch, a rhwng lefelau nitrad a chyfran y Glaswelltiroedd wedi eu gwella - lle mae gweiriau sy鈥檔 tyfu鈥檔 gyflym ar briddoedd niwtral ffrwythlon. Roedd cyfran uwch o dir amaethyddol o ansawdd da (Graddau 1, 2, a 3a) yn gysylltiedig ag ansawdd d诺r gwaeth, yn benodol, crynodiadau mwy o nitrad a ffosfforws a chyfrif uwch o golifform bacteriol yn n诺r y nant. I'r gwrthwyneb, roedd gan ddalgylchoedd 芒 chyfran uwch o dir amaethyddol o ansawdd gwael (Graddau 4 a 5) lefelau is o'r holl ddangosyddion ansawdd d诺r mesuredig, oedd yn arwydd o well ansawdd d诺r.
Yn 么l Dr Sopan Patil, Darlithydd mewn Modelu Dalgylch a chyd-awdur yr astudiaeth, mae ansawdd tir amaethyddol 鈥測n cyfateb yn dda i ddwyster ffermio. Mae hyn oherwydd y gall tir o ansawdd da gynnal ystod ehangach o weithgareddau amaethyddol gyda rheolaeth tir dwysach. Mae canlyniadau ein hastudiaeth yn awgrymu y gellir defnyddio'r wybodaeth sydd wedi'i chynnwys ar fapiau dosbarthu defnydd/gorchudd tir yn amcangyfrif dibynadwy o ansawdd d诺r disgwyliedig dalgylchoedd gwledig. Mae ein data ansawdd d诺r ar draws dalgylchoedd Conwy a Chlwyd yn dangos bod gan safleoedd samplu nentydd yr Afon Clwyd, sydd 芒 chyfran uwch o dir amaethyddol gradd uchel yn draenio tuag atynt, ansawdd d诺r gwaeth na safleoedd samplu yr Afon Conwy yn y rhan fwyaf o'r dangosyddion ansawdd d诺r mesuredig.鈥�
Cynhaliodd Elizabeth y gwaith o samplu ansawdd d诺r caeau yn rhan o ymchwil y prosiect Anrhydedd ar gyfer ei gradd BSc Daearyddiaeth. Cyd-oruchwyliwyd ei hymchwil gan Dr Sopan Patil a Mr Ian Harris yn yr Ysgol Gwyddorau Naturiol.
Dywedodd: 鈥淔e wnaeth y cyfle i gwblhau fy ngwaith maes fy hun yn fy mlwyddyn olaf ehangu fy ngorwelion a helpu cadarnhau i mi fy mod i eisiau swydd yn y maes. Fe鈥檓 galluogodd i wthio fy hun a rhoi prawf ar yr hyn sy'n hysbys ar hyn o bryd am ansawdd d诺r afonydd yng Ngogledd Cymru."
Ers graddio, mae Elizabeth wedi ymuno 芒'r rhaglen raddedigion yn Thames Water ac mae bellach yn Rheolwr Gweithrediadau Maes ar gyfer Rhwydweithiau Gwastraff yn Rhanbarth Dyffryn Tafwys. Mae hyn yn golygu asesu鈥檙 llygredd carthion sy鈥檔 llifo i gyrsiau d诺r a monitro'r amgylchedd o amgylch asedau d诺r gwastraff y cwmni.
Dyddiad cyhoeddi: 1 Mawrth 2021