Rhoddir sylw i鈥檙 , a 听gyhoeddwyd yn y cyfnodolyn dylanwadol ar adeg pan fydd arweinwyr byd yn ymgynnull yn Dubai i drafod effeithiau newid yn yr hinsawdd yng nghynhadledd COP28.
Er bod efelychiadau modelu rhifiadol wedi cael eu defnyddio ers peth amser i astudio ymddygiad rhewlifoedd a llenni i芒, aeth ymchwilwyr o Brifysgol Northumbria a Phrifysgol Bangor ati, am y tro cyntaf, i gyfuno鈥檙 efelychiadau hynny gydag arsylwadau lloeren i ganfod a groeswyd pwynt tyngedfennol yn y gorffennol.
Maent bellach wedi gallu cadarnhau bod rhewlif Pine Island wedi encilio mewn modd cyflym ac ansefydlog rywbryd rhwng y 1940au a'r 1970au, gan arwain at golli i芒 dros sawl degawd i鈥檙 graddau bod dim adfer ar y sefyllfa.
Caiff rhewlif Pine Island, ynghyd 芒 rhewlif Thwaites ger llaw, eu disgrifio fel 'bol' llen i芒 gorllewin yr Antarctig. Yn rhewlif Pine Island y ceir yr all-lif cyflymaf o i芒 yng ngorllewin Antarctica ac mae wedi cyfrannu mwy at y cynnydd byd-eang yn lefel y m么r dros y degawdau diwethaf nag unrhyw rewlif arall yn yr Antarctig.听
Rhwng y 1940au a'r 1970au torrodd y rhewlif, a oedd 40km o鈥檌 safle presennol, yn rhydd o grib ar wely'r m么r. Enciliodd yn gyflym nes sefydlogi dros dro mewn man bas o wely'r m么r ar ddiwedd yr 1980au.
Mae'r ymchwilwyr o'r farn y byddai cyfnod o dymereddau cynnes yn y cefnfor wedi bod yn ddigonol i achosi i waelod y rhewlif doddi, gan ei orfodi i encilio o'i safle hirdymor ar y grib.
Er bod yr astudiaeth yn awgrymu y gallai'r cyfnod cyflym hwnnw o golli m脿s fod wedi dod i ben erbyn hyn, mae eu canlyniadau'n dangos bod y rhewlif erbyn dechrau'r 1970au wedi cilio i bwynt lle na fyddai modd iddo adennill ei f脿s a'i safle gwreiddiol yn ystod cyfnodau oerach. Mae hyn yn cadarnhau bod enciliad y rhewlif yn ystod y cyfnod hwn yn ddi-droi鈥檔-么l, sy'n golygu ei fod wedi pasio pwynt tyngedfennol.
Mewn astudiaeth wahanol, defnyddiodd yr ymchwilwyr eu model rhifiadol hefyd i ragweld beth fyddai ymddygiad y rhewlif yn y dyfodol ac maent wedi canfod y bydd unwaith eto鈥檔 cael cyfnodau o encilio cyflym oni bai y cedwir rheolaeth dros gynhesu byd-eang.听
听
Mae'r goblygiadau ar gyfer y dyfodol yn glir. Gall yr hyn sydd wedi digwydd yn y gorffennol ddigwydd eto.听Mae ein gallu i fodelu newidiadau yn y gorffennol wrth i'r rhewlif basio pwynt tyngedfennol, yn rhoi hyder ychwanegol i ni o ran ein rhagfynegiadau ar gyfer y dyfodol. Ond mae'n destun pryder bod ein model yn rhagweld rhagor o gyfnodau di-droi'n-么l o golli m脿s yn gyflym yn yr un rhanbarth yn y dyfodol oni bai fod modd i ni atal cynhesu byd-eang.听Ychwanegodd: "Er efallai fod y cyfnod o encilio a fodelwyd wedi gorffen, ni allwn ddiystyru cyfnod tebyg o golli m谩s mewn modd na fyddai modd ei adfer o'r rhan hon o'r llen i芒 yn y dyfodol agos ac ni ddylem roi ein hunain mewn sefyllfa o orfod wynebu鈥檙 canlyniadau sy'n gysylltiedig 芒'r mathau hyn o encilio a cholli m脿s.
听
Ychwanegodd听yr Athro Mattias Green, Athro Eigioneg yn Ysgol Gwyddorau鈥檙 Eigion, Prifysgol Bangor:
Mae'r ymchwiliad yn tynnu sylw at y rhyngweithio pwysig rhwng y cefnfor a'r rhewlifoedd yn Antarctica. Mae'n bosibl mai鈥檙 yn a sbardunodd yr encilio hanesyddol oedd cyfnod o dd诺r cynnes yn y cefnfor yn ardal rhewlif Pine Island, a hyd yn oed pan ddychwelodd cyfnod oerach, parhaodd yr enciliad. Mae hyn yn eithaf pryderus o ran cyflwr rhewlif Pine Island a鈥檙 rhewlifoedd cyfagos yn y dyfodol mewn byd sy'n cynhesu.听Mae鈥檙 astudiaeth hefyd yn pwysleisio y gall ymchwilio i ymddygiad llen i芒'r Antarctig yn y gorffennol roi cipolwg i ni ar sut y bydd yn ymateb yn y dyfodol, ac mae'n rhoi hyder i ni yn ein gallu i ragweld yr ymatebion hynny.
听
Cyd-awdur yr astudiaeth oedd Hilmar Gudmundsson, sy鈥檔 Athro Rhewlifeg听o Brifysgol Nortumbria. Rhybuddiodd ef mai lwc o bosibl oedd i gyfri fod enciliad y rhewlif wedi sefydlogi ar 么l ychydig ddegawdau o golli i芒 oherwydd topograffi'r creigwely o dan F么r Amundsen.
Mae'r astudiaeth hon yn ymwneud 芒 deall yr achosion dros newidiadau diweddar yn y maes hwn, a'r hyn y gallwn ei ddisgwyl nesaf. Mae ymddygiad di-droi鈥檔-么l y rhewlif, a welwn yn yr efelychiadau hynny, hefyd i'w weld yn ein rhagfynegiadau ar gyfer y dyfodol.听Yr awgrym yw y dylem fod yn meddwl am golli i芒 o'r rhan hon o'r byd nid yn nhermau bod hynny鈥檔 ymateb pwyllog a graddol i gynhesu byd-eang, ond fel rhywbeth sydd, o'i wthio yn rhy bell, yn digwydd yn ddigymell ac yn gyflym.听Y tro hwn y canlyniad oedd dros gyfnod o ychydig ddegawdau mai鈥檙 rhewlif hwn oedd y cyfrannwr pennaf o safbwynt Llen I芒鈥檙 Antarctig i godi lefel y m么r. Yr hyn y mae ein modelau yn ei awgrymu yw mai hanes rhewlif Pine Island yw y bydd pwyntiau tyngedfennol pellach yn cael eu pasio ac y bydd hynny鈥檔 achosi colli hyd yn oed yn mwy o鈥檙 i芒. Ac o ystyried hynny, efallai wir ein bod wedi bod yn lwcus y tro hwn.
听
