Mae t卯m 听sy鈥檔 cynnwys gwyddonwyr o Brifysgol Bangor, o dan arweiniad eigionegwyr ffisegol yn Sefydliad Eigioneg Scripps ym Mhrifysgol Califfornia San Diego yn dangos mewn astudiaeth newydd bod ffrydiau o dd诺r cynnes yn llifo i Gefnfor yr Arctig o'r Cefnfor Tawel ac yn cyflymu鈥檙 broses o doddi rhew y m么r o鈥檙 gwaelod i fyny. 听听
Mae'r ymchwil a ariennir yn bennaf gan y Swyddfa Ymchwil Morwrol yn disgrifio鈥檙 鈥渂omiau gwres鈥 tanddwr hyn, fel y'u gelwir nhw, yn un o sawl ffordd y mae lledaeniad effaith cynhesu byd-eang yn newid natur Cefnfor yr Arctig yn gyflymach na bron unrhyw le arall ar y Ddaear. Mae'r ymchwil yn ychwanegu at gorff cynyddol o dystiolaeth sy'n awgrymu y gallai rhew m么r yr Arctig, un o ffynhonnell sefydlogrwydd yr hinsawdd fyd-eang, ddiflannu am gyfnodau helaethach o'r flwyddyn.听
鈥淏u鈥檔 anodd rhagweld yn gywir y cyflymu yng nghyfradd dadmer rhew鈥檙 m么r yn yr Arctig, yn rhannol oherwydd yr holl adborth lleol cymhleth rhwng rhew, cefnfor a鈥檙 atmosffer; mae鈥檙 gwaith hwn yn dangos y rhan fawr y mae d诺r y m么r yn ei chwarae mewn cynhesu yn rhan o鈥檙 adborth hwnnw,鈥 meddai Jennifer MacKinnon, eigionegydd ffisegol yn Scripps, prif wyddonydd yr alldaith, ac awdur arweiniol y papur. 听
Mae'r astudiaeth yn y cyfnodolyn Nature Communications.
Fideo gan听Sefydliad Eigioneg Scripps ym Mhrifysgol Califfornia San Diego ac felly'n uniaith Saesneg isod
Mae Cefnfor yr Arctig yn anarferol
Dywedodd Dr Yueng-Djern Lenn, Darllenydd mewn Eigioneg Ffisegol yn Ysgol Gwyddorau Eigion Prifysgol Bangor:听
鈥淩oedd yn fraint inni gydweithredu 芒'n cydweithwyr yn yr Unol Daleithiau i gasglu manylion at y mesuriadau biocemegol a wnaed yn ystod yr arbrawf maes hwn. Roedd y data hwn ar faetholion ac isotopau a gasglwyd gennym ni yn ddefnyddiol ar gyfer olrhain tarddiad y ffrwd, ac fe鈥檔 galluogodd hefyd i archwilio effaith dynameg y ffrwd ar gyflenwad maetholion dwfn i'r ffytoplancton a gludir o silffoedd y m么r i fasn canolog M么r Beaufort.鈥
Mae Cefnfor yr Arctig yn anarferol oherwydd ei fod yn haenau gwahanol yn seiliedig ar halltedd ac nid ar dymheredd. Mae gan y rhan fwyaf o gefnforoedd y byd dd诺r cynhesach, ysgafnach ger yr wyneb a d诺r oerach, dwysach oddi tano. Yn yr Arctig, fodd bynnag, ceir haen o dd诺r arwynebol sy'n oer ond yn ffres iawn, oherwydd dylanwad all-lif afonydd a rhew sy鈥檔 dadmer yn gynyddol gyflymach. Mae d诺r cynnes, cymharol hallt yn llifo o'r Cefnfor Tawel trwy Gulfor Bering ac yna'r Ceunant Barrow oddi ar arfordir gogleddol Alasga, sy'n gweithredu fel ffroenell wrth i'r d诺r lifo trwy'r porth cul.听
Oherwydd bod y d诺r hwn yn fwy hallt na d诺r wyneb yr Arctig, mae'n ddigon dwys i 鈥渄anblymio鈥, sef plymio o dan haen ffres d诺r wyneb yr Arctig. Wrth iddo symud mae鈥檔 creu pocedi o dd诺r cynnes iawn sy'n llechu o dan ddyfroedd yr wyneb. Mae gwyddonwyr wedi sylwi bod y pocedi hyn o dd诺r cynnes o dan yr wyneb wedi cryfhau dros y degawd diwethaf.听
Mae'r pocedi hyn, a elwir yn 鈥渇omiau gwres'', yn ddigon sefydlog i allu para am fisoedd neu flynyddoedd, gan chwyrlio ymhell i'r gogledd o dan y prif bacrew ger pegwn y gogledd, ac ansefydlogi'r rhew hwnnw wrth i'r gwres ynddynt ymledu'n raddol ond yn sicr tuag i fyny, gan doddi'r rhew. Hyd yn hyn, fodd bynnag, ni arsylwyd y broses o sut mae鈥檙 d诺r cynnes yn tanblymio, ac ni ellid ei ddeall. Heb y ddealltwriaeth honno, nid yw gwyddonwyr hinsawdd wedi gallu cynnwys yr effaith bwysig hon mewn modelau rhagfynegi, y mae rhai ohonynt yn tan-ragfynegi cyfraddau dadmer rhew鈥檙 m么r, sy鈥檔 raddol gyflymu. O ystyried y bu鈥檙 mewnlifiad d诺r cynnes o鈥檙 M么r Tawel yn cynyddu dros y degawd diwethaf, mae'r gwaith hwn yn ychwanegu at gorff cynyddol o dystiolaeth y gallai rhew m么r yr Arctig, sy鈥檔 un o ffynonellau sefydlogrwydd yr hinsawdd fyd-eang, ddiflannu am gyfnodau sylweddol o'r flwyddyn. 听听
听
Gwaith yn tynnu sylw at bwysigrwydd cydweithredu rhwng sawl sefydliad
Mewn alldaith yn 2018 a ariannwyd gan Swyddfa Ymchwil Llynges yr Unol Daleithiau, sylwodd gwyddonwyr am y tro cyntaf ar un o'r digwyddiadau tanblymio dramatig hyn wrth iddo ddigwydd. 听Defnyddiodd y gr诺p gyfuniad o offerynnau eigioneg newydd a ddatblygwyd gan y gr诺p Multiscale Ocean Dynamics yn Scripps: arsylwadau lloeren a ddadansoddwyd gan gydweithwyr ym Mhrifysgol Miami, proffilio data ffl么t o'r Weinyddiaeth Eigionol ac Atmosfferig Genedlaethol, samplau biolegol a gasglwyd gan gydweithwyr o Brydain a'r Almaen sy'n gweithio ar brosiect o'r enw Changing Arctic Ocean, a dadansoddiad data manwl gan gydweithwyr mewn sawl sefydliad arall. 听 听
鈥淢ae llwyddiant y gr诺p yn tynnu sylw at y safbwyntiau newydd y gallwn eu cymhwyso i鈥檙 byd naturiol wrth edrych arno mewn ffyrdd newydd,鈥 meddai eigionegydd Scripps, Matthew Alford.
鈥淣i fyddai鈥檙 olwg fanwl hon o鈥檙 prosesau cymhleth sy鈥檔 ymwneud 芒 dargludiad gwres yn yr Arctig wedi bod yn bosibl heb sawl cyfleuster offer cydamserol, gan gynnwys synhwyro o bell a phroffilwyr llongfyrddol ac awtonomig a ddatblygwyd yn Scripps,鈥 meddai.听
Mae offerynnau o gr诺p Scripps Multiscale Ocean Dynamics yn cynnwys synhwyrydd CTD cyflym pwrpasol sy鈥檔 gwneud proffiliau cyflym iawn oddi ar fwrdd y llong, a dyfais 鈥淲irewalker鈥 awtonomig sy鈥檔 defnyddio p诺er o donnau鈥檙 cefnfor yn sail i fesuriadau proffilio. Mae'r offerynnau hyn yn caniat谩u i wyddonwyr gael delweddau cydraniad uchel o brosesau cefnforol cymhleth, a thrwy hynny gael dealltwriaeth well a fanylach o sut maen nhw'n gweithio.
Mae'r gwaith hwn hefyd yn tynnu sylw at bwysigrwydd cydweithredu rhwng sawl sefydliad, rhwng sawl asiantaeth ariannu o鈥檙 Unol Daleithiau, a chyda phartneriaid rhyngwladol. Mae manylder y ddealltwriaeth a gafwyd drwy鈥檙 ymchwil hwn yn deillio o'r amrywiaeth o offer a safbwyntiau a ddaw yn sgil y cydweithredu hwnnw.听
Mae gwaith cydweithredol gyda gwyddonwyr yn y Deyrnas Unedig a'r Almaen yn dangos bod y d诺r cynnes is-wynebol hwn hefyd yn cludo priodweddau biocemegol unigryw i'r Arctig. Disgwylir i'r cyfuniad hwn o organebau a chemegau fod 芒 goblygiadau pwysig i'r ecosystem Arctig sy'n newid.
听
