�鶹��ý�����

�Ѳ���’r , yn amcangyfrif bod mwy na 2 filiwn o fetrau ciwbig o wastraff dynol y dinasoedd yn cael ei brosesu bob blwyddyn heb seilwaith peirianyddol. Mae hynny’n cynnwys gwastraff geudai pwll sy'n hidlo trwy'r pridd yn raddol - ac mae’r broses naturiol yn ei lanhau cyn iddo gyrraedd dŵr daear.

“Gall byd natur chwarae rôl seilwaith glanweithdra ac yn wir mae’n gwneud hynny. Er nad ydym yn dibrisio y rôl hanfodol sydd i seilwaith peirianyddol, credwn y byddai gwell dealltwriaeth o sut mae seilwaith peirianyddol a seilwaith naturiol yn rhyngweithio’n fodd i addasu’r dylunio a’r rheoli, lleihau costau, a gwella effeithiolrwydd a chynaliadwyedd, a diogelu bodolaeth barhaus yr ardaloedd hynny o dir.”  meddai Alison Parker, Uwch Ddarlithydd mewn Dŵr a Glanweithdra Rhyngwladol ym Mhrifysgol Cranfield yn y Deyrnas Unedig ac un o awduron yr astudiaeth.

Mae seilwaith trin dŵr gwastraff sy'n troi baw dynol yn gynhyrchion diogel yn offeryn pwysig yn iechyd pobl yn fyd-eang. Fodd bynnag, nid oedd gan fwy na 25% o boblogaeth y byd gyfleusterau glanweithdra sylfaenol yn 2017 ac roedd 14% yn rhagor yn defnyddio toiledau a waredai’r gwastraff ar y safle. Er y gallai peth o'r gwastraff hwn fod yn beryglus i boblogaethau lleol, awgryma’r ymchwil blaenorol fod gwlypdiroedd a mangrofau naturiol, er enghraifft, yn cynnig triniaeth effeithiol.

Mae gwlypdir Navikubo yn Wganda’n prosesu dŵr gwastraff heb ei drin o fwy na 100,000 o aelwydydd, ac mae hynny’n amddiffyn Bae Murchison a Llyn Victoria rhag halogion niweidiol, ac yn yr Unol Daleithiau mae gwlypdiroedd arfordirol yng Ngwlff Mecsico yn tynnu nitrogen o Afon Mississippi. 

“Fe wnaethon ni sylweddoli fod byd i natur o reidrwydd yn cyflawni gwasanaethau glanweithdra, oherwydd nad oes gan gynifer o bobl yn y byd ddim seilwaith peirianyddol fel carthffosydd,” ychwanega Simon Willcock, Uwch Ddarlithydd mewn Daearyddiaeth Amgylcheddol ym Mhrifysgol Bangor, y Deyrnas Unedig, ac un o awduron eraill yr astudiaeth. “Ond doedd fawr ddim cydnabyddiaeth i rôl byd natur.” 

Er mwyn deall yn well sut mae ecosystemau naturiol yn prosesu gwastraff, fe wnaeth tîm Prifysgol Bangor, Prifysgol Cranfield, Prifysgol Durham, Prifysgol Swydd Gaerloyw, Prifysgol Hyderabad (India) a Rhwydwaith Gweithredu Dŵr Ffres, De Asia, fwrw amcan ynghylch gwasanaethau ecosystemau glanweithdra 48 o ddinasoedd sy'n cynnwys tua 82 miliwn o bobl trwy ddefnyddio Diagramau Llif Carthion, sy'n defnyddio cyfuniad o gyfweliadau personol, arsylwadau anffurfiol a ffurfiol, a mesuriadau maes uniongyrchol i ddogfennu sut mae carthion dynol yn llifo trwy ddinas neu dref.

Bu’r ymchwilwyr yn asesu’r holl ddiagramau a oedd ar gael ar Ragfyr 17, 2018, gan ganolbwyntio ar y rhai a oedd wedi’u codio fel “slwtsh carthol heb ei wagio” (FSCNE), a’r gwastraff yn mynd i geudy pwll neu danc septig o dan y ddaear, ond nad yw’n peri risg i ddŵr daear, er enghraifft oherwydd bod lefel y trwythiad yn rhy ddwfn.