�鶹��ý�����

Yn 2005, cafodd Iaith Arwyddion Awstria (ÖGS) ei chydnabod fel iaith yn ei rhinwedd ei hun. O'r flwyddyn ysgol 26/27, mae hefyd i'w chynnwys yng nghwricwla ysgolion uwchradd uwch AHS. Mae’n hen bryd, oherwydd mae plant a phobl ifanc nad oes ganddynt feistrolaeth berffaith ar Almaeneg lafar yn aml yn cael eu dosbarthu fel achosion problemus. Mae Anouschka Foltz o Adran Astudiaethau Saesneg Prifysgol Graz yn ymchwilydd yn y pwnc craidd Amlieithrwydd, Ymfudo a Thrawsnewid Diwylliannol ac yn gyd-ymchwilydd ar y project ymchwil a ariennir gan lywodraeth Prydain “Iechyd a Lles Pobl Fyddar Cymru” ym Mhrifysgol Bangor. Eglura pam mae hyn yn wir a sut y gellid gwneud pethau'n wahanol.

Mae plant byddar o dan anfantais addysgol bron ym mhobman yn Ewrop. Os nad ydyn nhw’n dysgu iaith arwyddion fel eu hiaith frodorol o oedran cynnar, efallai nad oes ganddyn nhw sail i iaith arall – sef iaith y bobl sy’n clywed o’u cwmpas. Weithiau mae'n rhaid i'r rhai yr effeithir arnynt ddysgu'r iaith hon gydag ymdrech fawr ac felly'n aml cânt drafferth deall testunau ysgrifenedig. Dim ond yn eu harddegau hwyr neu pan fyddant yn oedolion ifanc y daw llawer i gysylltiad ag ieithoedd arwyddion.

Yng Nghymru, lle bûm yn gweithio am bedair blynedd a hefyd mewn cyswllt ag ymchwilwyr eraill, mae’r sefyllfa’n arbennig o anodd. Nid oes unrhyw ddehonglwyr iaith arwyddion yn cael eu hyfforddi yno - ac mae'r gwahaniaethau tafodieithol yn Iaith Arwyddion Prydain (BSL) yn ddigon mawr fel nad yw arwyddwyr o wahanol ranbarthau yn y Deyrnas Unedig o reidrwydd yn deall ei gilydd. Gyda'r Gymraeg yn derbyn llawer o arian cyhoeddus, prin fod unrhyw adnoddau ar ôl ar gyfer BSL. Yn ddamcaniaethol, mae gan bobl fyddar yr hawl i gyfathrebu mewn BSL unrhyw le yn y wlad, gyda chymorth dehonglwyr os oes angen. Fodd bynnag, mae llawer o bobl yn gweld BSL nid fel iaith, ond fel cymorth cyfathrebu. Mae'r gred y byddai cyfathrebu hefyd yn gweithio heb gyfryngu yn gyffredin. Yn y maes meddygol, mae diffyg ymwybyddiaeth o rwystrau iaith yn broblem arbennig o fawr. Fel rheol dim ond dros y ffôn y mae'n bosibl gwneud apwyntiadau gyda meddygon.

Yn ein project ymchwil, rydym am wella sefyllfa gyfreithiol pobl fyddar a darparu adnoddau defnyddiol iddynt - megis cyfieithiadau fideo o wybodaeth allweddol y gellir ei chyrchu trwy godau QR. Rydym hefyd yn gweithio ar eiriadur o dermau meddygol yn y gwahanol amrywiadau Cymraeg o Iaith Arwyddion Prydain, rhywbeth nad yw’n bodoli ar hyn o bryd.

Prin y gellir gweld ieithoedd arwyddion - gydag ychydig eithriadau - ledled Ewrop, mae diffyg ymwybyddiaeth o anghenion pobl fyddar. Yn Styria, mae’r sefyllfa ychydig yn well nag yng Nghymru oherwydd ein bod o leiaf yn cynnig graddau prifysgol mewn Iaith Arwyddion Awstria (ÖGS). Fodd bynnag, byddai'n ddelfrydol pe bai ysgolion meithrin ac ysgolion dwyieithog lle gallai pobl sy'n clywed a pobl fyddar ddysgu ÖGS gyda'i gilydd. Mae rhaglenni addysg dwyieithog ar gyfer Saesneg yn Styria, ond nid ar gyfer ieithoedd eraill.

Yn gyffredinol, mae pwnc amlieithrwydd yn y cartref yn aml yn cael ei ystyried yn negyddol iawn. Yr agwedd yw bod yn rhaid i bawb siarad Almaeneg ar lefel uchel, ac yna efallai un neu ddwy o’r ieithoedd tramor cyffredin, hefyd ar lefel uchel. Fodd bynnag, nid yw hyn mewn unrhyw ffordd yn ystyried yr amrywiaeth sy’n bodoli. Ni chaiff ystod gyfan o ieithoedd brodorol a siaredir gan ddisgyblion yn Awstria eu haddysgu fel rhan o gwricwlwm rheolaidd yr ysgol. Nid oes llawer o werthfawrogiad nac amynedd pan fo plant yn dysgu sawl iaith ar yr un pryd ac felly maent braidd yn arafach yn caffael Almaeneg. Ychydig iawn o bobl sy'n gweld y fantais iddynt fod yn rhugl mewn dwy neu dair iaith fel oedolion. Ni roddir digon o ystyriaeth i hyn, a thelir gormod o sylw i'r diffygion.

Yn achos iaith arwyddion, mae angen i ni estyn allan at y gymuned fyddar a dysgu eu hiaith hefyd, fel arall ni fydd integreiddio yn gweithio. Byddai’n wych i bawb dan sylw pe gallai hyn ddigwydd mewn ysgolion dwyieithog. Gellid gwneud llawer mwy i wneud gwersi’n amlieithog, boed yn iaith arwyddion, Tyrceg, Arabeg neu Serbeg.