�鶹��ý�����

Wrth sôn am sut y gall y newidiadau effeithio nid yn unig ar ansawdd a chyfanswm dŵr, ond hefyd ar weithgareddau diwylliannol a hamdden ac economïau lleol, dywedodd Sapna Sharma o Brifysgol Efrog yng Nghanada:��

“Mae gan newid yn yr hinsawdd ôl-effeithiau cymdeithasol ac ecolegol pellgyrhaeddol, ond yn aml ni ddeellir effeithiau newid yn yr hinsawdd, ynghyd â phwysau amgylcheddol eraill, ac ni sylweddolir eu harwyddocâd yn fyd-eang. Mae llawer o waith eto i’w wneud.”��

Gall tymereddau aer cynhesach effeithio ar y gorchudd rhew sy’n ymffurfio yn y gaeaf yn achos llynnoedd y gogledd. Colli rhew yw un o ganlyniadau mwyaf amlwg cynhesu’r hinsawdd ar lynnoedd, a all gynyddu cyfraddau anweddu yn y gaeaf a thymheredd dŵr, ac arwain at lu o effeithiau ffisegol a chemegol, gan gynnwys mwy o halltedd. Disgwylir i anweddiad blynyddol cymedrig byd-eang llynnoedd gynyddu 16 y cant erbyn diwedd y ganrif. Yn ogystal, gall llai o law hefyd gael effaith sylweddol ar lefelau llynnoedd. ��

Gall gostyngiadau mewn lefelau dŵr fod yn ddifrifol mewn rhai rhanbarthau. Mae Llyn Chad wedi ei gyfrif yn hanesyddol yn un o lynnoedd mwyaf Affrica. Mae’n ffinio â Chad, Camerŵn, Niger a Nigeria, ond mae’r llyn wedi lleihau’n sylweddol oherwydd llai o law yn lleol a dŵr yn llifo o'i ddalgylch, yn ogystal â mwy o anweddiad. ��

“Gall digwyddiadau fel tymor haf cynharach hefyd achosi anghydweddiad rhwng yr amser mae pysgod silio a’r amser lle chwilotir am fwyd, yn aml gyda goblygiadau eang i’r we fwyd. Er y gallai llawer o fythynwyr a gwersyllwyr groesawu ‘haf hirach’, mae tywydd o’r fath yn cynyddu’r risg o dyfiant algaidd sylweddol, ac yn enwedig algâu cyanobacteriol, a all gael canlyniadau ecolegol pellgyrhaeddol a hyd yn oed wneud dŵr yfed yn wenwynig,” meddai Sapna Smol. ��

Mae rhai o effeithiau newid yn yr hinsawdd yn creu amodau lle mae llynnoedd yn colli ocsigen sydd ei angen ar bysgod a rhywogaethau dyfrol eraill. Gall y deocsigeniad hwn gael ei waethygu gan algâu cyanobacteriol. Mae gostyngiad mewn faint o dŵr yfed diogel sydd ar gael oherwydd planhigion algaidd niweidiol gryn dipyn yn waeth o'i gyfuno â lleihad yng nghyfaint dŵr. Yn 2014, oherwydd algâu cyanobacteriol yn Llyn Erie bu’n rhaid rhwystro’r cyflenwad dŵr yn Toledo, Ohio, tra bod nifer enfawr o algâu cyanobacteriol gwenwynig yn Llyn Taihu, Tsieina, wedi gorfodi terfynu’r cyflenwad dŵr i ddwy filiwn o bobl am wythnos yn ninas Wuxi.��

“Gall tyfiant algâu sylweddol rwystro golau’r haul rhag cyrraedd y dyfroedd dyfnach a gall dadelfeniad bacteriol algâu gwaddodol arwain at ostyngiad mewn ocsigen ar gyfer pysgod dŵr dwfn a bywyd dyfrol arall,” meddai Iestyn Woolway. “Yn ogystal, gall stormydd achlysurol achosi maetholion i lifo’n sydyn i mewn i lynnoedd a meithrin datblygiad algâu cyanobacteriol.”��

“Mae hafau cynhesach yn creu’r amodau perffaith i algâu dyfu’n gynharach, yn amlach ac yn fwy dwys, fel y rhai a welir yn aml yn Llyn Tegid yng ngogledd Cymru. Gall algâu gwyrddlas niweidiol sy’n aml yn arnofio ar wyneb y dyfroedd fod yn fygythiad difrifol i iechyd gwartheg, anifeiliaid anwes, bywyd gwyllt a bodau dynol” meddai Iestyn Woolway.��

“Gallai’r blodau hyn hefyd effeithio ar dwristiaeth a gwerth eiddo ar lannau llynnoedd.”

Ychwanega: “Wrth i ansawdd dŵr llynnoedd ddirywio, gellir disgwyl i’r gwasanaethau ecosystem a ddarperir gan lynnoedd ddilyn yr un trywydd. Er enghraifft, cafodd digwyddiad nofio gwyllt mwyaf y Deyrnas Unedig, y ‘Great North Swim’, ei ganslo yn 2010 o ganlyniad i dyfiant algâu sylweddol, ac mae’n bosib y bydd cyflenwad dŵr yfed ffres dan fygythiad yn fuan.”

Gall tymheredd dŵr cynhesach, tyfiant algâu sylweddol, dechrau cynharach i’r tymor tyfu, a chyfnodau hirach o haeniad thermol, ynghyd â chrynodiadau ocsigen toddedig is, gael effeithiau cronnol pwysig ac o bosib negyddol ar organebau dyfrol, megis pysgod.��

“Mae effeithiau newid yn yr hinsawdd hefyd yn effeithio ar sawl ffactor amgylcheddol sy’n gwaethygu problemau gyda chyfanswm ac ansawdd dŵr, gan gynnwys halltiad, halogiad, a lledaeniad rhywogaethau ymledol,” meddai Sapna Smol. “Gan na all bodau dynol oroesi heb ddŵr, mae angen gwell dealltwriaeth o sut mae newid yn yr hinsawdd yn effeithio ar sut mae llynnoedd yn gweithio, ynghyd ag adnabyddiaeth o arwyddion rhybudd cynnar.”��

Mae'r ymchwilwyr yn gobeithio y bydd datblygiadau diweddar mewn technoleg, megis synhwyro o bell a DNA amgylcheddol, ynghyd â mwy o weithio ar draws ffiniau meysydd traddodiadol, yn caniatáu gwell dealltwriaeth o’r effaith ar lynnoedd yn y dyfodol. ��

Er mwyn gwireddu Nod Datblygu Cynaliadwy’r Cenhedloedd Unedig o fynediad teg at ddŵr glân erbyn 2030, bydd cynnwys lleisiau amrywiol gan ymchwilwyr ledled y byd, gan gynnwys rhannau deheuol y byd, a rhannu syniadau ar draws disgyblaethau, yn hanfodol.��

Mae'r papur, wedi ei gyhoeddi heddiw yn y cyfnodolyn BioScience.
��